Tα «νέα» σωματίδια Πώς δημιουργούνται και τι προκαλούν

Tα «νέα» σωματίδια Πώς δημιουργούνται και τι προκαλούν
Tο μέγεθος του προβλήματος αποδεικνύουν ιατρικές μελέτες έγκριτων επιστημόνων παγκοσμίως (μεταξύ των οποίων και ο «δικός μας» Δημήτρης Tριχόπουλος) που δείχνουν πως τα P.M. προκαλούν επιδείνωση του άσθματος, αύξηση των αναπνευστικών συμπτωμάτων όπως βήχας και πόνοι στην αναπνοή, χρόνια βρογχίτιδα, επιδείνωση καρδιολογικών προβλημάτων, αύξηση στα περιστατικά πρόωρης θνησιμότητας και προβλήματα στην όραση.
H «αιωρούμενη σωματιδιακή ύλη» ή -όπως είναι πιο γνωστά- PM (Particulate Matter) είναι τα πολύ μικρά στερεά και υγρά σωματίδια που βρίσκονται στον ατμοσφαιρικό αέρα.
Tα σωματίδια αυτά προέρχονται κυρίως από τα οχήματα, τους κακοσυντηρημένους καταλύτες, την κεντρική θέρμανση κτιρίων, μη ασφαλτωμένους δρόμους, τις βιομηχανικές εκπομπές και τα λατομεία.
Mπορούν να προέλθουν επίσης από χημικές διεργασίες στην ατμόσφαιρα, όπου αέριες ενώσεις, όπως τα οξείδια του αζώτου, τα οξείδια του θείου, η αμμωνία και διάφορες άλλες οργανικές ενώσεις μετατρέπονται σε σωματιδιακή φάση.

Με μέγεθος που ποικίλλει
Tο μέγεθος των PM σωματιδίων ποικίλλει. Tα τελευταία χρόνια το επιστημονικό ενδιαφέρον έχει στραφεί προς τα PM10 και PM2,5.
Tα PM10 είναι τα σωματίδια που έχουν αεροδυναμική διάμετρο μικρότερη ή ίση των 10μm (εκατομμυριοστά του μέτρου), ενώ τα PM2,5 έχουν διάμετρο μικρότερη ή ίση των 2,5μm.
Kαι τα δύο θεωρούνται από τους πιο επικίνδυνους αέριους ρύπους καθώς προκαλούν προβλήματα, κυρίως στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, όπως οι ηλικιωμένοι, οι ασθενείς και τα παιδιά.
Aπό τα πιο συνηθισμένα στοιχεία που εντοπίζονται στα μικροσωματίδια PM2,5 είναι τα βαρέα μέταλλα και οι πολυαρωματικοί υδρογονάνθρακες όπως το βενζο[α]πυρένιο, το οποίο θεωρείται υπεύθυνο για καρκινογενέσεις.
----------------------------------------------------
Eπτά μήνες ζωής μας κόβουν τα μικροσωματίδια του αέρα
Οι νανο-ρύποι PM2,5 σχετίζονται με 7.200 θανάτους στην Eλλάδα

Επτά μήνες από τη ζωή τους χάνουν οι Έλληνες εξαιτίας των μικροσκοπικών σωματιδίων που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα! Οι συγκεντρώσεις σωματιδίων που καταγράφονται σήμερα στη χώρα μας σχετίζονται με 7.200 θανάτους και πλήθος προβλημάτων υγείας κάθε χρόνο.

Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα που πραγματοποίησε το Ευρωπαϊκό Τμήμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το προσδόκιμο ζωής των Ελλήνων μειώνεται κατά 7 μήνες εξαιτίας των δραστηριοτήτων που απελευθερώνουν σωματίδια στην ατμόσφαιρα. H απώλεια αυτή μπορεί να μειωθεί στους 5,8 μήνες αν η χώρα μας εφαρμόσει μέτρα μείωσης των ρύπων μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια.

Οι Βέλγοι και οι Ολλανδοί χάνουν πάνω από έναν χρόνο ζωής, οι Γερμανοί και οι Λουξεμβούργιοι περίπου 10 μήνες, ενώ στη γειτονική Ιταλία το προσδόκιμο ζωής μειώνεται κατά 9 μήνες. Εκείνοι που επηρεάζονται λιγότερο από τη ρύπανση των μικροσωματιδίων είναι οι πολίτες της Φινλανδίας και της Ιρλανδίας που δεν χάνουν παρά 3 - 4 μήνες από τη ζωή τους.

Οι παραπάνω απώλειες οφείλονται στους νανο-ρύπους PM2,5 που αποτελούνται από σκόνη και άλλες ουσίες και εκλύονται από τα εν κινήσει οχήματα, τις βιομηχανίες και άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Θεωρούνται διεθνώς πολύ πιο επικίνδυνοι από τα ευρύτερα γνωστά σωματίδια PM10. Κι αυτό γιατί, τα PM2,5 έχουν πολύ μικρότερη διάμετρο (2,5 εκατομμυριοστά του μέτρου) με αποτέλεσμα να εισχωρούν πιο εύκολα στο αναπνευστικό σύστημα - μέσω της εισπνοής - προκαλώντας σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα ενώ έχουν ενοχοποιηθεί και για καρκινογενέσεις.

Δεν τους μετρούν! Ωστόσο, στη χώρα μας, επίσημες μετρήσεις των PM2,5 από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ δεν πραγματοποιούνται γιατί δεν είναι υποχρεωτικό! Μόνον ορισμένα πανεπιστημιακά ινστιτούτα μετρούν τα σωματίδια αυτά. Μάλιστα, πρόσφατες μετρήσεις από το Τμήμα Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ έδειξαν ότι οι συγκεντρώσεις των μικροσωματιδίων PM2,5 την τελευταία πενταετία στην Αθήνα είναι διπλάσιες από τα όρια της αμερικανικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος, που είναι 15 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα (μg/m³)!

Σημειώνεται ότι για τα PM2,5 η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει ακόμη θεσπίσει ανώτατα επιτρεπόμενα όρια, αλλά μελετά την υποχρεωτική μέτρησή τους, αντί για τα PM10 τα οποία έχουν 4 φορές μεγαλύτερη διάμετρο και θεωρούνται λιγότερο τοξικά.

Χρειάζονται μέτρα. Μόνη... ελπίδα για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι λοιπόν η εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της ρύπανσης: Με βάση τα όσα ορίζει η E.E. οι συγκεντρώσεις σωματιδίων ανά χώρα θα πρέπει να έχουν μειωθεί κατά ένα τρίτο μέσα στην επόμενη τετραετία και κατά 50% ώς το 2020.

Οι ερευνητές του ΠΟΥ εκτιμούν ότι όταν οι συγκεντρώσεις PM2,5 φτάνουν τα 10μg/m³ ανά 24ωρο, η συνολική θνησιμότητα του ευρωπαϊκού πληθυσμού αυξάνεται κατά 6%! Επιπλέον, εκτός της μείωσης του προσδόκιμου ζωής τα αιωρούμενα σωματίδια ευθύνονται και για μια σειρά από προβλήματα υγείας, όπως η χρόνια βρογχίτιδα και τα οξέα καρδιακά ή αναπνευστικά επεισόδια. Συνολικά, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των επιστημόνων, οι μικροσκοπικοί ρύποι στοιχίζουν ετησίως στην Ευρώπη 348.000 πρόωρους θανάτους και 100.000 εισαγωγές σε νοσοκομεία.


Τα ακόμα μικρότερα PM1 εισχωρούν στους πνεύμονες
Ακόμη πιο μικρά σωματίδια διαπιστώθηκε πρόσφατα ότι απειλούν την υγεία των Ελλήνων αλλά και των υπόλοιπων Ευρωπαίων. Είναι τα PM1 - ακόμη μικρότερα από τα PM10 και τα PM2,5 - τα οποία μπορούν πολύ πιο εύκολα να εισχωρήσουν στο αναπνευστικό σύστημα και να εγκατασταθούν στους πνεύμονες του ανθρώπου προκαλώντας ποικίλα προβλήματα.

Όρια για τις συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων ΡΜ1 δεν έχουν θεσπιστεί, ούτε από την Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αφού πρόσφατα έγιναν γνωστά τα πρώτα στοιχεία για την επικινδυνότητά τους. Στη χώρα μας, οι πρώτες μετρήσεις που πραγματοποίησε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο έδειξαν ότι στο σύνολο των αιωρούμενων σωματιδίων της ατμόσφαιρας, τα μισά είναι PM1!

Τοξικά μικροσωματίδια που σκοτώνουν αναπνέουν καθημερινά εκατομμύρια Ελληνες εξαιτίας της έντονης ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προέρχεται από τη βιομηχανία και τις μεταφορές. Την ίδια στιγμή πληθαίνουν οι μελέτες σύμφωνα με τις οποίες μειώνεται έως και ένα χρόνο η ζωή των κατοίκων των μεγάλων αστικών πόλεων και «δείχνουν» την ατμοσφαιρική ρύπανση ως βασικό παράγοντα προβλημάτων υγείας.
Είναι ενδεικτικές οι σχετικές μελέτες του Τμήματος Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, που κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, αν ο μέσος όρος των μικροσωματιδίων ΡΜ10 στην Αθήνα ήταν κάτω από 20 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο, τότε οι κάτοικοι της Αθήνας θα κέρδιζαν έναν επιπλέον χρόνο ζωής.

Οσο πιο μικρό και ελαφρύ, όμως, είναι ένα σωματίδιο τόσο πιο επικίνδυνο γίνεται, αφού εισέρχεται βαθιά στο αναπνευστικό του ανθρώπου και δεν αποβάλλεται εύκολα. Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί μικροσωματίδια με διάμετρο από 10 ως 1 μικρομέτρα, δηλαδή έως και 20 φορές μικρότερα από το πάχος μίας ανθρώπινης τρίχας.

Στο μακρύ κατάλογο με τις επιπτώσεις των μικροσωματιδίων στην ανθρώπινη υγεία έχουν προστεθεί τα τελευταία χρόνια περιπτώσεις άσθματος, βρογχίτιδας και καρκίνου των πνευμόνων. Τα παιδιά θεωρούνται πιο ευάλωτα, καθώς οι συγκεντρώσεις των ρύπων αυξάνονται όσο πιο χαμηλά στο έδαφος αναπνέει ένας άνθρωπος. «Προκαλούν φλεγμονή στα κύτταρα που καλύπτουν εσωτερικά όλα τα αγγεία του ανθρώπου, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία υπέρτασης, στεφανιαίων και εγκεφαλικών επεισοδίων», εξηγεί ο καθηγητής Πνευμονολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Παναγιώτης Μπεχράκης.

Τα αιωρούμενα μικροσωματίδια, σύμφωνα με τους επιστήμονες, επιβαρύνουν το αναπνευστικό και λόγω της σύστασής τους, αφού περιέχουν βαρέα μέταλλα.

Ειδικότερα, τα PΜ2,5, όπως διαπιστώθηκε σε πρόσφατη μελέτη του «Δημόκριτου», έχουν μόλυβδο σε ποσοστό 65%.

Το μικρό τους μέγεθος, όμως, διευκολύνει και τη διασπορά τους σε εκατοντάδες χιλιόμετρα από το σημείο που δημιουργήθηκαν και το πρόβλημα αυτό φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερα έντονο στην Ελλάδα.
Οπως αναφέρει ο πρόεδρος του Αστεροσκοπείου κ. Χρήστος Ζερεφός, «η χώρα μας είναι ένα σταυροδρόμι μεταφοράς αιωρούμενων σωματιδίων από όπου περνούν οι ρύποι άλλων χωρών. Σε μελέτες έχουμε βρει ρύπους που ήρθαν από τη Γερμανία, πέρασαν στη Θεσσαλονίκη και έφτασαν μέχρι το Τελ Αβίβ». Επιπλέον, οι υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού ευνοούν την αύξηση των μικροσωματιδίων PM2,5 και, όπως λέει ο χημικός του εργαστηρίου Περιβαλλοντικών Ερευνών του «Δημόκριτου» κ. Θωμάς Μάγγος, «τα συγκεκριμένα σωματίδια, που προέρχονται από χημικές διεργασίες, έχει παρατηρηθεί ότι παρουσιάζουν αύξηση ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες, κυρίως λόγω της υψηλής θερμοκρασίας».

Οσον αφορά στα σωματίδια με διάμετρο 1 μικρομέτρο, όμως, που δεν πρέπει να εισπνέονται καθόλου από τον οργανισμό, δεν υπάρχουν θεσπισμένα όρια για τη συγκέντρωσή τους στην ατμόσφαιρα. Ακόμη όμως και για τα μικροσωματίδια PM10 και PM2,5, στα οποία υπάρχουν επιτρεπόμενα όρια, οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι δεν λύνουν το πρόβλημα.

Ως προς τον τρόπο προστασίας από τους ρύπους απλώς δεν υπάρχει ατομική λύση και γι? αυτό οι περιβαλλοντικές οργανώσεις προτείνουν αυστηρότερους στόχους για τη μείωση των εκπομπών αέριων ρύπων. Παράλληλα, κρίνουν επιτακτική τη στροφή σε «καθαρά» καύσιμα και αύξηση της ενεργειακής απόδοσης στη βιομηχανία και τις μεταφορές, που είναι οι βασικές πηγές ρύπων.

Βλέπουν την υγεία με άλλον… αέρα
Mία νέα έρευνα έρχεται να επιβεβαιώσει την ευρέως αποδεκτή άποψη ότι οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές με καθαρή ατμόσφαιρα έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής. Η μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος της ιατρικής επιθεώρησης «New England Journal of Medicine», εξέτασε τη σχέση ατμοσφαιρικής μόλυνσης με το προσδόκιμο ζωής σε 51 αμερικανικές πόλεις το διάστημα 1980-2000. Οι επιστήμονες από τη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και του Πανεπιστημίου Μπρίγκαμ Γιανγκ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το 2000 οι άνθρωποι σε συγκεκριμένες πόλεις ζούσαν μέχρι 2,72 χρόνια περισσότερο σε σχέση με το 1980 και ένα ποσοστό της τάξης του 15% οφειλόταν αποκλειστικά και μόνο στην καθαρότερη ατμόσφαιρα.

Η έρευνα επικεντρώθηκε στη δράση των σωματιδίων PM2.5, τα οποία αποτελούν τον πιο επιβαρυντικό παράγοντα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Στις πόλεις που είχαν τη μεγαλύτερη βελτίωση στην ποιότητα του αέρα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι μείωση της τάξης των 10 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο στα PM2.5 πρόσθετε κατά μέσο όρο 7 μήνες ζωής στους κατοίκους τους.